اختلال شخصیت وسواسی-جبری

اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)

تعریف اختلال شخصیت وسواسی-جبری

این اختلال با اشتغال ذهنی به نظم، کمال‌گرایی، کنترل بیش از حد، و انعطاف‌ناپذیری شناخته می‌شود. افراد دچار OCPD نه‌تنها برای خودشان، بلکه برای دیگران هم استانداردهای سختگیرانه‌ای دارند و درگیر جزئیات، قوانین و ساختارها می‌شوند تا جایی که کارایی خود را از دست می‌دهند.

علائم اختلال شخصیت وسواسی-جبری

کمال‌گرایی افراطی که باعث به‌تأخیر افتادن یا ناتمام ماندن کارها می‌شود
تمرکز بیش از حد روی جزئیات، قوانین، فهرست‌ها و نظم
دشواری در واگذاری کارها به دیگران
علاقه به کنترل روابط و محیط
ناتوانی در دور انداختن وسایل بی‌ارزش (نه به‌دلیل دلبستگی عاطفی بلکه به‌خاطر “ممکنه یه روز به کار بیاد”)
سختگیری بیش از حد نسبت به اخلاق، وجدان کاری و وظیفه‌شناسی
محدودیت در ابراز احساسات، گرایش به منطق خشک و سرکوب هیجان
مقاومت در برابر خرج کردن پول برای خود یا دیگران؛ به دلیل نیاز به صرفه‌جویی افراطی

نشانه‌شناسی در فرهنگ ایرانی

در جامعه ایرانی، OCPD ممکن است با ویژگی‌هایی مثل «آدم مقرراتی»، «دقیق»، «مسئولیت‌پذیر» یا «باوجدان» اشتباه گرفته شود. گاهی این ویژگی‌ها در خانواده و محل کار تحسین می‌شوند، اما در واقع ممکن است باعث رنج فرد و اطرافیانش شوند.
رفتارهایی مثل کنترل بیش از حد اعضای خانواده، حساسیت شدید به بی‌نظمی یا سخت‌گیری در تربیت فرزند، می‌توانند نشانه‌هایی از این اختلال باشند.

چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کرد؟

وقتی این ویژگی‌ها باعث ایجاد تنش در روابط، ناتوانی در لذت بردن از زندگی، فرسودگی ذهنی، یا احساس اضطراب و نارضایتی مزمن می‌شوند، مراجعه به روانشناس ضروری است.
افراد مبتلا به OCPD معمولاً خود را “درست‌ترین فرد” می‌دانند، اما اگر از درون احساس فشار یا نارضایتی دارند یا روابط‌شان با دیگران آسیب دیده، درمان می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

روش‌های درمان اختلال شخصیت وسواسی-جبری

روان‌درمانی تخصصی

درمان شناختی-رفتاری (CBT): شناسایی و اصلاح باورهای ناکارآمد مثل «همه‌چیز باید کامل باشد»، «اگر اشتباه کنم فاجعه می‌شود»
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): کمک به پذیرش انعطاف‌پذیری بیشتر و تمرکز بر ارزش‌های زندگی به‌جای کنترل افراطی
درمان طرحواره‌محور: شناسایی طرحواره‌های ریشه‌دار مثل “استانداردهای سختگیرانه” یا “محرومیت هیجانی”
آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان و کاهش کمال‌گرایی

روش دارودرمانی

در مواردی که اضطراب یا اختلالات هم‌زمان مانند افسردگی وجود دارد، روش دارودرمانی می‌تواند به کاهش نشانه‌ها کمک کند.

جمع‌بندی

اختلال شخصیت وسواسی-جبری اغلب پشت نقاب مسئولیت‌پذیری و نظم پنهان می‌ماند، اما در درازمدت می‌تواند باعث نارضایتی درونی و آسیب به روابط شود. درمان به فرد کمک می‌کند بین کنترل و رها کردن تعادل برقرار کند، کمال‌گرایی ناسالم را بشکند و کیفیت زندگی‌اش را بهبود دهد.